Eylem araştırması yöntemi değişim ve dönüşüm odaklı aktif, katılımcı ve demokratik yapısıyla dönüşüm süreçleri için ideal bir araştırma yöntemi. Eylem araştırması yöntemi ile değişim ve dönüşüm dönemlerinde şirketler daha bütüncül, katılımcı, eşitlikçi ve sürdürülebilir bir süreç deneyimleyebiliyor. Sabancı Üniversitesi Arama Kürsüsü Başkanı Prof. Dr. Oğuz Babüroğlu ile eylem araştırmasının Türkiye’deki durumunu, şirketler için bu yöntemin avantajlarını, bu alanda başarılı uygulamaları konuştuk.

Eylem araştırmasının adımlarından biri olan arama konferansı yönteminin öncülerindensiniz ve bu alanda birçok değerli çalışmanız bulunuyor. Öncelikle arama konferansı ve eylem araştırması yöntemi nedir?

Eylem araştırması (Action Research - AR), değişim ve dönüşüm odaklı aktif, katılımcı ve demokratik yapısıyla dönüşüm süreçleri için ideal bir araştırma yöntemidir. AR, pratik ve pragmatik eylem bilgisi geliştirirken, dönüşüm süreçlerini ve kalıplarını değiştirerek anlamamıza yardımcı olacak yeni bilgiler üreten ve sorgulamayı ilerletirken alana anında fayda sağlayan bilimsel bir bilgi üretme metodolojisi olarak öne çıkmaktadır. Birlikte düşünmek, birlikte üretmek ve birlikte uygulamayı kolaylaştıracak ilişki, iletişim ve eşgüdüm süreç ve mekanizmaların doğru işletilmesi ve geliştirilmesini amaçlar.

Arama Konferansı® ortak akıl yaratmak için kullandığımız AR metodolojisidir. Odağında katılımlı planlama vardır. Son otuz yıldır Türkiye'de çeşitli holding, dernek, sektör kuruluşu, kamu kuruluşu ve şirketlerde bin 500’ün üzerinde benzer uygulamaya liderlik ettik. Konferansta, grupların arzuladıkları geleceği ve ona ulaşmak için gerekli stratejileri tasarladıkları sistematik bir süreci kullanıyoruz. “Arama” ulaşılabilir ve arzulanan bir gelecek ve “ortak akıl” arayışıdır. Geleceğin katılımlı olarak tasarımıyla, katılımcıların paylaşılmış değerleri ve inançlarıyla zenginleştirilmiş organizasyon felsefesi, misyonu, amaçları ve hedeflerini yaratıcı bir şekilde üretmesini sağlıyoruz. Bu süreç özellikle sosyal, ekonomik ve teknolojik belirsizliklerin kuvvetli olduğu zamanlarda çok daha fazla yararlı oluyor.

Eylem araştırması yöntemi ile organizasyonlara destek sunuyorsunuz. Bugün eylem araştırması yöntemini bilen ve uygulayan şirketler ne gibi avantajlar elde eder?

Dünyada çok büyük ve hızlı bir değişim söz konusu. Şirketlerin ve kurumlar oyunun kurallarını değiştiren pek çok zorluklarla karşı karşıya. Bu değişim ve dönüşümler daha bütüncül, katılımcı, eşitlikçi, sürdürülebilir bir işbirliği ve bilgi üretme yaklaşımını gerekli kılıyor. Bu minvalde, eylem araştırması bir dönüşüm yönetim aracı olarak öne çıkıyor. AR yaklaşımları ve yöntemleri bu ihtiyaca cevap vermektedir. Bu yöntemi kullanan şirketler daha kapsayıcı, katılımcı ve dolayısıyla daha sürdürülebilir bir dönüşüm deneyimleyebilirler. Özünde üretilen ortak aklın öne çıktığı katılımcı demokrasi düzeni ve demokratik diyalog şartlarının yeşerttiği kültürün hakimiyeti çalışanların daha fazla kale alındığı ve dolayısı ile daha fazla motive olduğu bir ortam avantajını sağlıyor.

Diğer önemli bir avantaj 19. yüzyılın sonunda ortaya çıkan yönetim ve organizasyon paradigmaların güncel gereksinimleri karşılayamamaktan kaynaklı çeşitli bürokratik ve hiyerarşik sıkıntıları giderme açısından eylem araştırması çok etkili bir yaklaşım sergiliyor. Bu sıkıntıların en başlarında yürüyen “silolaşmanın” tam bir panzehiri olarak icraatta fark yaratıyor. Silolaşmanın içine doğru kapanıklığı, birimler arası ilişki ve iletişimde yarattığı sorunları eylem araştırması birimleri yatay kesen süreçler ve çapraz fonksiyonlardan oluşan takımlarla silolaşma sorununun nötrleşmesini ve yeni bağlantı bolluğuna dayalı yapıların ortaya çıkmasını kolaylaştırıyor.

Eylem Araştırması yöntemleri liderlik kavramının hangi özelliklerine destek sunuyor?

Eylem araştırması paradigmasında liderlik etkili iş birliğini ve birlikteliği sağlamak üzere gerçekleştirilecek kolaylaştırıcılık, mikro demokratikleşmenin öneminin kavranmasını sağlamak ve iddia sahiplerinin yeni ve daha iyi bir düzeni keşfetmek üzere bir yolculuğa çıkarmak ve bunu gerçekleştirmek üzere gerekli yöntemleri sunmaktır. Doğrudan ve kolektif etki yaratma işlevini benimser. Doğrudan çünkü aracısız ve vekalet kullanmadan bir inisiyatif alma ama kolektif çünkü sadece kendi ivmelenmesi ile uğraşan tür bir liderlik değil aynı zamanda birlikte etki doğrultusunda hareket edebilen bir liderlik boyutunu vurgular. Dolayısı ile hem kendisinin hem de diğerlerinin gücünü yukarı doğru çekmek için uğraşarak sahiplenmeyi ve sahiplendirmeyi artırır, kurgu ile uygulama arasındaki mesafeyi ve zamanı kısaltarak çevikliği artırır, bugünü ve geleceği dengeli yönetmeleri için iddia sahiplerini hareketlendirir.

Başarılı bulduğunuz bir eylem araştırması uygulamasından örnek verebilir misiniz?

Örnek 1: Atatürk Üniversitesi’nin Yeni Nesil Üniversite Tasarım ve Uygulama çalışmalarında geliştirilen vizyon, tasarım ve uygulamaları; yüksek öğretim alanında öncü uygulamalarla zenginleştirmek ve üniversitenin her alandaki performansında sıçramalı gelişmeyi desteklemek üzere yürütmekte olduğumuz dönüşüm projesi örnek olarak verilebilir. Projenin amacı, üniversitenin eğitim, araştırma ve topluma katkı alanlarında gerçekleştirdiği projelerin ve faaliyetlerin bir bütün halinde işletilebildiği ve artı değere dönüştürülebildiği yeni sistemin tasarlanması, hayata geçirilmesi ve geliştirilmesidir. Bu kapsamda,

1. Yeni Nesil Konumlanma Haritası oluşturulmuş,
2.  Üniversitenin öncelikli alanları belirlenmiş
3.  Stratejik plan yeni vizyon doğrultusunda yeniden yazılmış,
4. Yeni Nesil Üniversitenin öncü birimleri kurulmuş,
5.  Atama ve Yükseltme Kriterleri revize edilmiş,
6.  Yeni Nesil Performans sistemi oluşturulmuş,
7.  Ödül ve Teşvik sistemi güncellenmiş,
8.  Yönetim şekli 7 boyutlu Yönetişim modeline uyumlu hale getirilmiş,
9.  Güncellenmiş ve Yenilikçi Eğitim Modeli oluşturulmuş,
10. Bütünleşik Araştırma Modeli ve
11.  Proje Temelli Araştırma-Toplumsal Katkı Entegrasyonu: ATAKÖK Sistemi geliştirilmiştir.

Bu süreçte iki sene üst üste Cumhurbaşkanlığı Üstün Hizmet Ödülü kazanılmış ve Atatürk Üniversitesi Türkiye’deki 20 Araştırma Üniversitesi içerisine girmeyi başarıp ayrıcalıklı destekler almaya hak kazanmıştır.

2017 de başlayan bu sürecin 2022 itibarı ile geldiği noktayı yukardaki sayılarla görebiliyorsunuz.

Dünya artık çok daha hızlı döngülerden, değişimlerden geçiyor. Şirketler de bu hızlı değişimlerden etkileniyor ve yeniliklerle uyumlu olmaları önem taşıyor. Eylem Araştırması bu noktada ne gibi avantajlar sunabilir?

Eylem araştırması dönüşüm ve değişimin içinde, birlikte yeni bilgi üretmeye dayanıyor. Dışında durup onun geçmesini bekleyip sonra neden olduğunu anlamaya çalışan daha konvansiyonel bir anlayışta bulunmuyor. Dolayısı ile eylem araştırması, hızlı değişimler ona uyumu sağlayan onunla baş etmeyi sağlayan eylem bir yandan bir uygulama içindeyken bir yandan da yeni bilgi nasıl üretilir yetkinliğini yaparak ve yaşayarak öğrenilmesini sağlıyor.   “Bana balık verme balık tutmayı öğret” deyişinde olduğu gibi bir yetkinlik ve uzun süreli çevik kalmayı yeni kültür haline getiren bir tutumu sergiliyor. Her zaman daha iyi ve daha iyileşebilecek bir tasarım ve çözüm olabileceği inancıyla birlikte “keşfe” ve “aramaya” çıkmanın kurumsallaşmasını sağlıyor.   

Peki Türkiye Eylem Araştırması alanında bazı fırsatlara sahip mi?

Dünya iklim değişikliği, pandeminin topluma her boyutta etkisi, kadın haklarında yükseliş gibi pek çok radikal gelişmeyle karşı karşıya. Sahip olduğumuz mevcut bilgiler bu değişim ve gelişmelere çevik bir şekilde cevap verebilmemiz için yeterli değil. Eylem araştırması tam da bu noktada devreye giriyor çünkü doğası gereği bilgiyi verilmiş olarak kabul etmek yerine birlikte ve sürekli olarak yeni bilgi üretmeye dayanıyor. Şu an kullanılmakta olan bilginin neredeyse tamamının kuramları Sanayi Devrimi’yle artan iş taleplerini karşılamaya çıkan sorunları çözmeye yönelik olarak geliştirilmiş 200 yıllık kuramlar. Dolayısıyla mevcut sorunlarımızı karşılamakta yorumlamakta ve anlamakta yetersiz kalıyorlar. Eylem araştırması, alışılagelmiş sıradan çözümler ve yaklaşımlar ötesi onlardan farklı bir yeni bilgi üretme stratejisi ve metodolojileri sunuyor. Hem içinde bulunan anlık ortama hem de genel akademik bilgi birikimine faydalı olunabilecek bir yaklaşımı var. Daha iyiyi gerçekleştirmeye yapıcı bir şekilde çalışan her türlü girişim ve iddia sahibinin birlikte karşılıklı fayda ve kazan kazan yaratabilme amacıyla know-how sunuyor ve geliştiriyor.

Sabancı Üniversitesinin yeni programından bahsedebilir misiniz? Bu program kimler için tasarlandı ve katılan kişilere ne gibi yetkinlikler sunacak? Bunun Türkiye iş dünyası açısından önemi nedir?

Eylem Araştırması ve Dönüşüm Tezsiz Yüksek Lisans Programı (mART), önümüzdeki dönemde kaçınılmaz olarak karşı karşıya kalınacak değişim ve dönüşüm süreçlerini etkin bir şekilde yönetebilen liderler yetiştirmeyi amaçlar. Program, temel yetkinlik olarak, birlikte ortak akıl üretme, karar verme, iş yapma ve çözüm bulma, ortak çıkar formülü oluşturma, iş birliği avantajı geliştirme, takım kurma ve yönetme, yerinden ve birlikte yönetilen yapılar kurma ve yönetme yetilerini liderlerde geliştirmeyi hedefliyor.

Misyonunu 'Farklı disiplinlerden beslenerek toplumsal ve kurumsal dönüşüme katkıda bulunmak' olarak tanımlayan mART, eylem araştırmasını bir dönüşüm yönetim aracı olarak ele alarak iş dünyasında giderek artan dönüşümsel ihtiyaçları karşılamayı hedefliyor. Bu dönüşümler yeni bilgiye ve yeni bir liderlik tipine ihtiyaç duyar. Bu liderlerin vizyon, anlam ve amaç üretmenin yanı sıra değişim araçları ve mekanizmaları oluşturması gerekir. AR yaklaşımları ve yöntemleri bu ihtiyaca cevap verir.

Program çerçevesinde katılımcılar kendi şirketlerinde veya başka bir şirkette örgütsel gelişim/dönüşüm konularında bir eylem araştırması projesi oluşturup, yürütecek ve proje hakkında bir makale yazacaklardır. Proje derslerle bütünleşmiş bir şekilde yürütülecektir. Bu sayede katılımcıların gerçek organizasyonların zorlukları çözmede uygulamalı deneyim kazanması sağlanır.

Türkiye’de en üst düzey yöneticilere uygun bir program geliştirmek ve programı o hedef kitlesinde tutmak çok kolay bir iş değil çünkü üst düzey yöneticilerin zamanını ve dikkatini kendi işlerinin akışından çıkarmak oldukça zor bir konu. Ancak ve ancak çok güncel ve çok hayati olduğuna inanmaları gerekiyor. Onun için öğrencilerimizin çoğu C level veya olmak üzere olan yöneticilerden oluşuyor.

Ayrıca bu programdaki diğer bir özellik kendi öğretilerini kendisinin uygulaması. O da çeşitli birliktelikleri program içerisinde deneyimlemek. Bir-iki danışmanlık şirketi ile partnerlik, bir Yönetim Kurulu Başkanı veya CEO’yu bir hocamız ile eşleştirerek veya yurt dışından bir hocayı bir Sabancı Üniversitesi hocası ile eşleştirerek derslerin yapılmasını sağlamak.