İklim değişikliği bu yıl İspanya’da zeytinyağı rekoltesini çökertirken, Türkiye’de de erken hasat yağlarda kaliteyi düşürüyor. Türkiye’nin zeytinyağı başkenti Ayvalık’ta zeytin hasadı geçen hafta 17. Uluslararası Ayvalık Zeytin Hasat Festivali ile birlikte başladı. Bu yıl rekolte miktar olarak iyi ancak erken hasat zeytinyağında kaliteyle ilgili küresel iklim değişikliği kaynaklı sorun görülüyor. Ayvalık Ticaret Odası Yönetim Kurulu Üyesi Halil Aykut konuyla ilgili sorularımızı yanıtladı.
Sizi tanıyabilir miyiz?
İsmim Halil Aykut. Ayvalık Ticaret Odası yönetim kurulu üyesiyim. Zeytin ve zeytinyağı üreticisiyim. Eskiden fabrikamız da vardı artık yok. Şu anda Türkiye’de zeytinin olduğu her yerden Mut’tan, Antakya’dan, Nizip’ten, Kilis’ten, Akhisar’dan, Torbalı’dan, Aydın’dan, Bursa’dan zeytinyağı alıyoruz ve dökme olarak ihracatını yapıyoruz.
Bu sene bizde zeytinyağı rekoltesi nasıl?
420 bin ton olarak açıklandı ancak birtakım yanılmalar, sapmalar olur. Her bölgede iş yaptığımız insanlardan elde ettiğim bilgi çerçevesinde benim öngörüm rekoltenin 350 bin ton civarında olacağı.
Geçtiğimiz yıllara göre yüksek.
Çok yüksek. Neredeyse iki katı rekoltemiz var. Türkiye’deki rekolte bundan sonra sürekli artacak. Siz de biliyorsunuz üç beş sene önce Türkiye’nin güneyine çok ciddi miktarda zeytin ağacı dikildi. Adana, Antakya bölgelerinde çok ciddi büyüklükte bahçeler yapıldı. Bir bahçe 10 bin ağaç, bir bahçe 20 bin ağaç. 60 bin ağaç olan tek tapulu yerler var. Onlar şimdi meyve vermeye başladı. Bundan sonra zeytinyağında Türkiye dünyada söz sahibi olacak ve rekoltesi her geçen yıl artacak.
Peki bu kadar yağı içeride tüketmek mümkün mü? Yıllık kişi başı tüketimimiz iki litre.
Mümkün değil. Bu işi çözmek ve kişi başı tüketimi arttırmak lazım. İnsanlarda yanlış bir algı var. Zeytinyağı yakar, alışkın değiliz diyorlar. Bu nedenle zeytinyağı Türkiye’de yalnızca Ege bölgesinde ve Karadeniz dışındaki kıyılarda tüketiliyor. Karadeniz tarafı ağırlıklı tereyağı yiyor. İç Anadolu taraflarında çiçek yağı baskın. O nedenle Türkiye geneline vurduğunuzda bu rakam iki litre civarında kalıyor. Ne kadar sağlıklı olduğunu bilseler tüketirler. Diyorlar ki zeytinyağı pahalı, değil. Aslında değil. Çünkü nefaseti ve yoğunluğu çiçek yağına göre çok fazla. Çiçek yağını 100 gram kullandığınızda aldığınız lezzeti zeytinyağında 50 gramdan alırsınız.
Bu yıl İspanya ve İtalya’da iklim değişikliği kaynaklı kuraklık da iki katına çıkan rekoltemiz için ihracat kapısını daha da açmış görünüyor mu? İklim değişikliği etkisini gösteriyor diyebilir miyiz?
Şimdi şöyle söyleyeyim. Geçen yıl İspanya’nın zeytinyağı rekoltesi 1,5 milyon ton civarında idi. Dünyada yılda 2,7 ile üç milyon ton zeytinyağı tüketiliyor. İtalya, Tunus, Yunanistan, Türkiye ve İspanya büyük üreticiler. Ancak üretimin önemli bölümü İspanya’dan. Esas oyuncu her zaman için İspanya. Bu ülkede rekolte çok iyi olduğu zamanlarda bir milyon 750 bin hatta iki milyon tona bile dayanıyordu. Bu sene iklim değişikliği nedeniyle yazın çok sıcaklık artışları oldu, sıcaklıklar 50 derecenin üzerine çıktı, yağmur yağmadı. İklim böyle seyrettiği için ilk başta rekolte tahminini bir milyon 250 bin tona çektiler. Sonra 900 bin ton olarak revize ettiler. Hasata yeni başladılar ve şu andaki öngörüleri rekoltenin 750 bin ton civarında olacağı. Ama bazı kooperatiflerde ve üreticilerde 750 bin ton da çıkmayacak gibi görünüyor diye hâlâ bir tedirginlik var. Onların rekolte düşüklüğü nedeniyle arzda ortaya çıkan boşluğu Türkiye ne kadar doldurur ya da dünyada ciddi bir sıkıntı olur mu, olur. O da herkesin hasadı bittikten sonra şubat ayı gibi belli olur.
İklim krizi İtalya ve İspanya’ya özgü değil. Yavaş yavaş bize de geliyor. Şu andaki Türkiye’deki yağmursuzluğun etkilerini önümüzdeki haftalarda ciddi şekilde görebiliriz. Yağmursuzluktan dolayı bu yıl yağlarımızda erken hasatta bir kalite düşüklüğü oldu. Tadanlar diyor ki odunsu tat daha fazla gelmeye başladı, meyve tadını daha az alıyoruz. Aslında bunların hepsinin nedeni iklim krizi. Yağış düşük olduğu için meyve etlenmedi, bu da çekirdekteki odun tadının öne çıkmasına neden oluyor.
İklim değişikliğiyle mücadele uzun soluklu bir iş. Peki kısa vadede zeytini iklim değişikliğinin etkilerinden korumak için neler yapılabilir?
Zeytin ağacı biliyorsunuz çok dirençli. Aslında kayanın içinde de yetişir her yerde de yaşar. Türkiye’de son dönemde zeytin ağaçları ovalara, tarım alanlarına dikildi. Burada hata yapıldı. Tarım arazilerini komple zeytin ağaçlarıyla doldurdular ve suladılar. Sularken de bilinçli davranmak lazım. Damlama sulamaya dönmek lazım, salma sudan vazgeçmek lazım. Toprak analizini iyi yapıp zeytin ağacına ne kadar su gerekiyorsa o kadarını vermek şart. Zeytin ağacının doğasıyla çok fazla oynamamak lazım. Bugün eskiye göre çok ciddi ilaçlamalar var. Büyük miktarda gübre atılıyor. Onlar da zeytin ağacının kısmen doğasını bozuyor. Tüm bunlar iklim değişikliğine karşı direncini de düşürüyor. Eskiden insanlar bir tek hayvan gübresi atardı. Şimdi analiz yapılıyor üresi atılıyor veya kalsiyum atılıyor. Bunlar aslında zeytin ağacının doğasını bozuyor. Bunu bile bilinçli yapmak şart. Gerekirse damlama suyunun içine az miktarda koyup vermek lazım. Rekoltemiz artacak ama küresel iklim değişikliğine karşı önlem almamız lazım.
Ne yapabiliriz?
Ağacı suya fazla alıştırmayacaksın, doğasıyla oynamayacaksın. Çok ürün almak için çok yormayacaksın. Ağacın bazı olumsuzluklara tahammüllü hale gelmesi lazım. Ama bu ülkede bu ne derece yapılır, ne yapılır bilemem. Bu konuda bir hareketlenme var mı, maalesef yok.
O zaman küresel iklim değişikliğinin insafına kalmış durumdayız.
Evet gidiş o. Biz önlem almada ülke olarak geriden geliyoruz. Sadece tablo önümüze çıktığında bir takım önlemler almaya çalışıyoruz. Olay yaşanması lazım ki harekete geçelim. Ancak o zaman çok geç kalmış oluyoruz.
